mitoloxia

LA XANA ye ún de los personaxes más conocíos nes mitoloxíes asturiana y llionesa. Ye una figura femenina qu'habita nes fontes y cursos d'agua pura y cristalina como los regatos; tamién vive nos llagos, nos pozos ya inclusives na mar. Nun ye polo xeneral una figura proteutora, sacante la Xana de las Cien Doncelles, sinon más bien inconsciente de la so ansia de venganza, ye perpeligrosa. Davezo, sal nes nueches de San Xuan en busca de mozos que l'acompanguen nes fondures de los llagos o regatos per tola eternidá Son moces, davezo más encantadores que fermoses; nun ye habitual que tean representaes con atributos, dependiendo les comarques o conceyos llevarán una rueca, un fusiu o dacuando un puñal d'oru ou plata; siempres como instrumentos de la so venganza Dacuando dalgunes xanes, pero raro por que habiten soles, apacen acompañaes por un collaciu de nome Xanu, qu'a vegaes ta representáu como Xuan Xuanucu, la figura mitolóxica que fai les truenes y vuela sentáu nes nubles. Ya, inda menos, preséntense fíos nomaos xaninos y xanines
EL BUSGOSU ye un ser mitá home mitá castrón. Tien espeses cabelleres, les sos pates son de castrón al igual que los cuernos que posee na tiesta, el torsu y los brazos al igual que’l so rostru ye humanu, viste con traxe y sombreru verde. Existen dos mitos ún nel oriente, que s’ asemeya más al mitu cantabru, ye decir, onde el Busgosu ye benefactor y guía a los pastores cuando se pierden, o echa un gabitu p’arreparar les cabañes de les brañes. El otru mitu, mas extendiu nel occidente d’Asturies, diz que’l Busgosu ye’l señor de la Biesca y de too lo qu’habita en él. Ye enemigu encarnizau de los lleñadores y cazadores. Probablemente esti mitu fuese introduciu pelos ferreros vascos asitiaos n’Asturies nel sieglu XVII, aunque otros estudiosos del tema consideren el mitu autóctono.
EL CUELEBRE ye una culiebra xigantesca que curia ayalgues o a les xanes. Como son inmortales col pasar de los sieglos les escames vuelvense-yos tremendamente grueses e impenetrables, y salen-yos ales d'esperteyu, asemeyándose mas a un dragón qu'a una culiebra. Nun suel movese munchu del sitiu que curia y cuandu lo fae ye pa xintar ganao o a los homes. Nes hestories de cuélebres más conocies suel matase dándo-y de xintar una piedra ferviendo, o con una fogaza de boroña enllena d'alfileres. Otru mitu relacionáu col Cuélebre ye'l de la “piedra del Cuélebre”: dizse que seis culiebres axúntense al cuélebre y les babes de tos ellos al endurecese formen esa piedra, que cura ciertes enfermedaes.
EL DIAÑU BURLLÓN normalmente ta representáu cola figura del caballu, aunque pue tresformarse n’otres criatures como’l castrón y incluso como un ser humanu. Nun suel ser dañin pa colos humanos, normalmente solo gasta bromes pesaes. A pesar de nun ser excesivamente dañin pa coles persones, adórenlu les bruxes del oriente y centru d’Asturies y representa al machu cabriu y al diañu. El mitu del Diañu Burllón ta perdifumináu, igual pol usu que d’esti mitu fizo la ilesia, que lu usó como tema exemplarizante de mou que les sos victimes yeren persones de mala vida,como borrachos o vagabundos.
EL ÑUBERU Tamién conocíu nel occidente como reñubeiru o Xuan Cabritu, ye la divinidá de les ñubes y les tormentes. Represéntase como un home con barba pertupía, que viste pelleyos de chives y un sombreru d'ala ancha. Pue ser terriblemente dañín coles persones dañando pastos y semaos, si bien pue ser perbeneficiosu colos que lu ayuden. El mitu cuéntanos que vive n'Exiptu na ciudá del gritu. N'una ocasión vieno a Asturies montáu nes ñubes, teniendo la mala suerte de cayer a la tierra. Pidió abellugu y nadie-y lu dio. Entrada la nueche, un probe campesín apiadándose d'él abellúgalu en so casa. En gratificación, tolos los años riega-y bien los sos semaos aumentándolos. Años depués esti campesin tien qu'efectuar un viaxe perlloñe a Exiptu, enterándose'l campesín de que la so amada depués de tantos años d'ausencia decide casase con otru, entos esti pide-y ayuda al nuberu, que lu monta n'una ñube, llegando a tiempu pa impedir la boda. Nos pueblos pa evitar la llegada del nuberu tocábense les campanes de la ilesia.
EL TRASGU Ye ún de los personaxes mas conocios de la mitoloxía asturiana. Ye un homUn pequeñu con rabu y cuernos, tien la manzorga afuracada, viste traxe y gorru roxu. Vive nes cases y ye sumamente traviesu, llegando a ocasionar grandes estrozos n'ocasiones. Causa graves trestornos na vida familiar n'aquelles cases qu'habita, xeringando al ganáu, tirando cosas pel suelu, impidiendo que les persones duerman pela nueche, etc. Ensin embargu si se-y trata bien, y siempre y cuandu tea de bon humor, el trasgu pue recoyer y llimpiar les cases, aunque suel ser mas dañín que benefactor. Ye tal la molestia que causa que a vegaes les families tienen que mudase. Ye perdificil de toes a toes desfacese d'él, acompañando normalmente a la familia na mudanza, suel anunciase diciendo “yo tamien ando de casa mudada”. Hai varies maneres, según el mitu, de desfacese d'él. Ún ye encarga-y que traiga agua n'una cesta, o que convierta un pelleyu de castrón prietu en blancu. Al non poder facelo márchase avergonzáu. El mitu del trásgu ta emparentáu a lo llargo del mundiu con otros, como puen ser los leprechaun o los boggie.
EL SUMICIU Ye menos conocíu que'l trásgu, pero al igual qu'esti vive nes cases. Asóciase colos despistes y las desapaiciones d'oxetos, siendo perhabitual n'Asturies oyer la expresión “llevolu'l sumiciu” o “paez obra del sumiciu”. Ye d'un tamañu sumamente pequeñu o incluso envisible ya que nun se-y suel ver.
LA GÜESTIA Ye conocida tamien como “la bona xente” ye un grupu d’animes que visiten a los moribundos poco enantes de morrer, normalmente tán formaos por antiguos conocios del moribundu qu’efectuaron el viaxe enantes que él. Suelen portar güesos prendios y sudarios blancos, y n’ocasiones lleven un ataud nel cual llevarán el ánima del futuro fallecíu. La misión de la Güestia nun ye infundir temor a los vivos, sino solo de servir de porteadores del anima del futuru difuntu. Aunque nun son peligrosos si un vivu por error o despiste s’atopa con ellos y los toca sufriría la muerte’l tamién, polo que pa defendese n’esti casu había que facer un circulu nel suelu y metese nél.
LES LLAVANDERES son muyeres vieyes y arrugaes que llaven ropa nos ríos pela nueche, nun-yos gusta que les miren, polo tanto si alguien les ve puen afuéguenlos nel ríu, dalgunes tienen una parte positiva al echar un gabitu apagando fueos nes biesques desviando el cursu del ríu.
LES BRUXES Existen dos clases de bruxes les que practiquen la magia teurgia (maxa blanco), y les que practiquen magia goecia (maxa prieto). Dentro de la magia teurgia practicase l' alquimia, la cábala y otres munches practiques dedicaes al beneficiu del ser humanu. Les bruxes que practiquen maxia Teurgia nun usen nengún llibru grimoriu pa los sos fines, sinon que tresmiten los sos conocimientos de forma oral. Dentro de la magia goecia practíquense los fechizos, ritos satánicos, l' “agüeyamientu o mal de güeyu”, en definitiva toes aquelles artes dedicaes a satisfacer los intereses propios o de les persones que-y pagen por dichos menesteres. Les bruxes asturianes que practiquen magia goecia usaben pa los sos fechizos los llibros grimorios, siendo’l más popular el llibru de San Cipriano, mas conociu como’l ciprianillo, aunque usaban munchos otros tamién. La nueche del 31 d’abril, les bruxes preparaben un ungüentu que frotándolu peles ingles permitía-yos volar coles sos escobes, a distintos puntos de Asturies pa realizar los aquelarres. Les bruxes del oriente practicaben un aquelarre dirixíu pol Diañu Burllón, finando esti nuna orxía sexual. Llueu empobinábense coles sos escobes al aquelarre de Sevilla. Les bruxes del occidente más influenciaes poles meigas gallegues celebraben los sos aquelarres n’honor del diablu Astarot. Toes elles, usaren maxga teurgia o magia goecia, celebren los sos aquelarres en llugares sagraos paganos.
L' AYALGA ye una muyer mortal que sufre un fechizu, siendo condenada a vivir nun torrexón o castiellu enllenu d'ayalgues, custodiaes al igual que les xanes por cuélebres. El fechizu col que se ven condenaes ofréce-yos tamién ciertos poderes sobrenaturales comu'l de podese entender colos animales y plantes. Pa romper el fechizu, un home debe da-y muerte al cuélebre que la custodia. Si ye quien l'ayalga vuélvese de nueu humana y casaráse con él, entregándo-y tamién les ayalgues que curiaba.
LA GÜAXA Ye un ser tenebrosu, representau en forma de muyer vieya que peles nueches entra nes cases a chupa -yos la sangre a los neños.

PATARICU Son seres xigantescos que viven nuna islla enfrente la costa Eonaviega, tienen un solu güeyu y un finísimu olfatu que-yos permite alcontrar náufragos de los qu’alimentase.
LOS VENTOLINES son hominos mui pequeños, aunque a vegaes puen vese. Floten nel aire y nos rayos de la lluna. Tienen faciones peragradables y son guapos. Lleven los sospiros de los amantes nel aire y duermen a los neños cola harmonía de les sos voces, tamién lleven l’ultimu adiós de los pas a los sos fios que tán lloñe. Na nueche de San Xuan canten a les xanes pa que baillen.
LES SERENES son mitá muyeres mitá pexe, viven na mar y nos ríos cantando cantares preciosos. Anque solo quieren face-y a los marinos el viaxe más agradable, n’ocasiones los marinos queden fechizaos por esos cantares y estrellen los sos barcos encontra les costes. Nel Franco (población del occidente de Asturies), hai dellos mitos del Home marin, que ye una serena de sexu mascu
FALTEN MÁS